بسمه تعالی

تاثیر معنویت برزنان در خانواده موردی مناطق شرق تهران

 

اکرم ناصری فر

کارشناس ارشد مطالعات زنان وخانواده

مدیر وموسس مرکزخدمات روانشناختی خانواده

رییس اداره فرهنگی  اداره کل بانوان شهرداری تهران

چکیده

آیا معنویت می‌تواند سلامت جسمی وروانی بهتری برای شما و خانواده‌تان به ارمغان بیاورد؟ تحقیقات جدید پزشکی نشان می‌دهد که افراد با رویکرد معنوی ، رفتارهای خودتخریب کمتری دارند (مثل خودکشی، سیگار کشیدن و اعتیاد)، کمتر دچار استرس می‌شوند و رضایت عمومی بیشتری نیز از زندگی خود دارندآنچه قابل انکار نیست این است که نقش زن در محیط خانواده، از اهمیت بیشتری برخوردار است. می‌توان ادعاکرد که نقش و تأثیرگذاری زن در تعلیم و تربیت و تعیین آینده‌ی فرزندان و ایجاد آرامش و صفا در فضای خانواده و حمایت از شوهر در مشکلات و اضطراب‌های زندگی بسیار سازنده است .

در این پژوهش تلاش شد تا نقش آموزه های دینی ومعنویات به روش کیفی، مصاحبه عمیق  ،از مراجعین زن در یک سال گذشته مراکز مشاوره خدمات روانشناختی شرق تهران که از  مناطق

(13-8) انتخاب شدندو از آنجایی که  بیشترین مراجعین مراکزمشاوره  بانوان بوده اندبررسی  بعمل آمد .بنابر این از  تعداد 18نفر در(5 مرکزمشاوره ) مصاحبه انجام  شدو تحلیل اطلاعات صورت گرفت .

نتایج بدست آمده ارائه شده که نشان میدهد  مولفه های به شرح ذیل بدست آمده :

1-استفاده ازآموزه های اعتقادی در تربیت اثر بخشی آن 2-میزان آرامش دل وصفای درون 3 –بررسی نقش میزان تاثیرالگو گیری واسوه پذیری درمیان زنان که ازعاملین اصلی در خانواده هستند.

کلید واژه

دین پذیری زن ، بحران خانواده،معنویت خانواده ، الگو گیری واسوه پذیری،آموزه های دینی

مقدمه :

یكي از معضلات قرن حاضر آشفتگي هاي عاطفي، هيجاني و روابط انساني است . در طول تاريخ مكاتب مختلف انسان شناسي و روان شناسي به دنبال ارائه راه حل هايي بودندو به انسان و نيازهاي او توجه كرده اند . اما اين مكاتب تنها به برداشت خودشان از وجود انسان اصالت داده و مسائل را عمدتاً از يك نقطه نظر تفسير كرده و ساير جنبه هاي انسان مخصوصاً معنويات او را ناديده گرفته اند.برخي از مدلهاي شناختي اساس و پاية سيستم باورهاي انساني را ناشي از عواملي چون محيط فرد، سبك و شيوة تربيتي وي و خصوصيت شخصي به حساب مي آورند.                     

. از دیدگاه قران، عبودیت، مقصد نهایی انسان است. مقصدی که کانون اصلی و هدف غایی در تربیت قران است ( ذاریات،56) انسان، وقتی در مسیر رسیدن به این مقصد قرار می گیرد، در جرگه انسان های رشد یافته و دارای سلامت روان محسوب می شود و می تواند درجات و مراحل آن را تا رسیدن به مقصد، طی نماید. در واقع سلامت از دیدگاه قران یک ” روند” است نه یک ” نقطه ثابت ” یک ” مسیر” است نه یک ” مقصد “.   زنان به علت داشتن چندين نقش مختلف به طور همزمان (نقش مادر،نقش سرپرست،نقش همسری و…..) استرس و مسائل ومشكلات رواني بيشتري را تجربه مي كنند.

معنویت ودین پذیری:

به نظر مي رسد واژه معنويت كلمه اي است مثل عشق كه براي بسياري از مردم اهميت بسزايي دارد، ولي مشخص كردن مفهوم آن بسيار دشوار است .

بسياري معتقدند كه معنويت فراتر از كلمات است . وصداقت ونوعدوستی وفداکاری واحترام به قوانین از معیارهای معنوی محسوب می شود.

عامل دینی یکی از عوامل چند بعدی در پدیده خودکشی مورد بررسی قرار گرفته تعلقات مذهبی[1] دورکیم در بررسی های خود عوامل اقتصادی –دینی –سیاسی –وحدت خانوادگی –روان شناختی وتقلید و….نام برده ونهاد خانواده را رکن اساسی دور نگه دارنده خطر ارتکاب به خودکشی برمی شمارد.

. نظريـة رفتـارگرايي شناختي:

رفتار درماني به جاي تمركز بر فرآيندهاي دروني همچون روياها ، تخيلات و تكانه ها ، بررفتار قابل مشاهدة انسان و نحوة تغيير آن تمركز دارد. اين كمتر قابل ذكر است كه رويكردهاي رفتاري شناختي در درمان، كمتر مي توانند در زمينة معنويت سختي داشته باشند.

با اين حال اخيراً پيشرفتهايي در اين زمينه صورت گرفته و از درمانهاي شناختي – رفتاري داراي محتواي مذهبي، با موفقيت استفاده شده است . اين نوع درمان به خصوص در مورد مراجعاني كه گرايش مذهبي داشته اند موفقيت آميز بوده و اين توفيق به ديدگاه مذهبي درمانگر وابسته نبوده است. در خصوص استفاده از زمينه هاي الهيات بر پاية آيه هاي انجيل و تصوير پردازي، درمانگراني كه ديدگاه مذهبي نداشتند در مقايسه با درمانگران داراي گرايش مذهبي ، نتايج بهتري به دست آوردند. ( وست ، ترجمة شهيدي، شيرافكن ، 1383).

براساس نظرية يادگيري اجتماعي ، رفتارهاي انحرافي و مجرمانه اساساً به وسيلة تداعي هاي فرد رخ مي دهد. )

.

روش :

روش تحقیق مصاحبه عمیق با مراجعین زن در مراکز مشاور خانواده  می باشد که تحلیل ساختاری وتفسیر اطلاعات جهت دار  می باشد.

جامعه نمونه به صورت تصادفی انتخاب شده اند که موضوعات مطروحه در باره ارتباط فردی در خانواده نقش زنان در ارتباط زناشویی ویا بررسی میزان استرس واظطراب وافسردگی بانوان در جلسات مشاوره ارزیابی واثر بخشی دوره درمان تفسیر شد در این راستا از تست های تخصصی اظطراب بک –تست افسردگی –تست شخصیت شناسی قبل وبعد از جلسات مشاوره استفاده شد . روش مشاوره روش انگزشی برای حل مسئله مراجعین بوده است.

شیوه اجرا :

نقش معنویت در كاهش ميزان استرس و تأمين بهداشت رواني :

مطالعه پرونده مراجعین زن در مراکز مشاوره خانواده نشان می هد علت مراجعه بیشتر اظطراب واسترس بوده است اما در بررسی های بعدی  این اختلال به موضوع بی وفایی وطلاق عاطفی وپیشنهاد طلاق منتج می شود.                                                                                                                                          

استرس تجربه اي است همگاني كه هركس بارها آن را در زندگي خود احساس كرده است و نه تنها ناشي از حوادث ناخوشايند كه محصول موفقيتهاي خوشايند و اتفاق هاي مطلوب نيز مي تواند باشد . تأثير استرس برروي انسانها در قالب 5 گروه از علائم قابل تبيين است ومراجعین جهت رفع این مشکلات مراجعه به مراکز داشتند.

1- علائم جسماني : مانند سردرد ، ميگرن ، بدخوابي و ….

2- علائم رواني : مانند اضطراب ، تنش ، عدم اعتماد بنفس و ….

3- علائم شناختي : مانند فراموشي، كاهش كارايي فرد، كاسته شدن قدرت تمركز و ….

4- علائم اجتماعي: مانند عدم تحمل ديگران ، عدم توانايي انجام صحيح مسئوليتهاي شغلي و ….

5- علائم رفتاري : مانند افزايش مصرف دارو، بالا رفتن مصرف سيگار،‌تغيير ريتم اشتها و ….

سبک زندگی به انسان هویت و ثبات می‌بخشد و زندگی او را تنظیم می‌کند/ عبادت در سبک زندگی جایگاه اصلی دارد!

صرفنظر از آثار اُخروی و آثار معنوی و روحی عبادت و سبک زندگی، در این دنیا سبک زندگی به انسان هویت و ثبات می‌بخشد و زندگی انسان را تنظیم می‌کند. لذا اگر سبک زندگی ما غلط باشد، زندگی ما هم غلط می‌شود و شخصیت انسان خراب و روان او پریشان می‌شود. در سبک زندگی هم عبادت جایگاه اصلی را دارد. همین که انسان وقتی سر نماز ایستاده است بفهمد دارد کار بسیار مهمی انجام می‌دهد خیلی اثر دارد و برکات نماز ما را افزایش می‌دهد. همین که انسان بداند نماز دارد برای ما یک سبک زندگی و یک فُرم و شکل برای زندگی کردن درست می‌کند خیلی اهمیت دارد.2

سبک زندگی اصطلاحی است که آدلر برای اشاره به حال و هوای زندگی فرد به کار می برد. سبک زندگی، هدف فرد، خودپنداره، احساس های فرد نسبت به دیگران و نگرش فرد نسبت به دنیا را شامل می شود. او سبک زندگی را بیش از هرچیز خلاقیتی می داند که حاصل کنار آمدن با محدودیت ها، موانع، تضادها و بحران هایی است که فرد در مسیر پیشرفت به سوی آرمانش بروز می دهد.3

ظرفیت سازی در خانواده، توانمندسازی آن و اصلاح الگوی سبک زندگی در روند دستیابی به سرمایه اجتماعی و جانعه سالم با بهره گیری از آموزه های دینی می تواند راه حل مناسبی برای مشکلات زندگی سالم در عصر حاضر محسوب گردد. امکان استفاده از این دستورات و توصیه های دینی به عنوان یک عامل تاثیرگذار در اصلاح سبک زندگی و همسر مورد توجه قرار گیرد. در تسهیل عملکردهای خانوادگی نیز راه حل های سیستمی و تقویت نهادهای هنجارساز خانواده به ویژه آموزش و پرورش و رسانه در دستور کار جدی قرار گیرند.4

سبک زندگی در جوامع امروزی

سبک زندگی در جوامع امروزی نقش مهمی در زندگی مردم بازی می کند چرا که با مسائل کلیدی و حساسی همچون مصرف، هویت فردی و اجتماعی، فعلیت بخشیدن به قدرت تشخیص و انتخاب یا حداقل ایجاد احساس آزادی عمل پیوند خورده است؛ مسائلی که پاره ای از بنیادی ترین وجوه انسانی را بیان میکند. سبک زندگی در تمامی کنش ها و رفتارهای فرد و در تعاملات و ارتباطات وی با دیگران، طبیعت و به طورکلی محیط اجتماعی اطراف که معمولا قابل مشاهده، توصیف و اندازه گیری است، قابل مشاهده است.5

در دهه اخیر بدون سبک زندگی و هویت اجتماعی، یعنی بدون چارچوبهاي مشخصی که شباهتها و تفاوتها را آشکار میسازد، افراد یک جامعه امکان برقراري ارتباطی معنادار و پایدار میان خود نخواهند داشت. سبکهاي زندگی عمدتاً در قالب چیزهاي ملموسی هستند که آنها را به اموري نمادین بدل می کنند؛ نمادهایی که انعطاف پذیرند و داراي معانی گوناگونی هستند. سوبل این بحث را مطرح می کند که شاخص سبک زندگی باید ابزاري 1 بوده و در جامعه قابل تشخیص باشد (فاضلی،125:1382) چنین خصیصه اي براي رفتارهایی که شاخص سبک زندگی هستند، ضروري نیست. ادبیات موجود در زمینه مطالعات سبک زندگی نیز نشان می دهد که شاخصهاي در نظر گرفته شده از جانب محققان نیز غالباً چنین ویژگی اي ندارند. حتی مانتز (فاضلی،126:1382 ) سه نوع نیاز انسان را از هم متمایز میکند:

  1. نیازهاي اساسی که براي بقاي انسان لازم اند؛
  2. نیازهاي ضروري که شخصیت را شکل می دهند؛
  3. نیازهاي تجملی او براي برآوردن نیازهاي اساسی پرسش از سبک زندگی را پیش می کشد. برآوردن چنین نیازهایی نیز در جریان زندگی روزمره که غالباً وجه ابزاري و تشخص پذیر ندارند تحقق می یابد. این استدلال توجیه دیگري نیز دارد. به میزانی که امکانات در جامعه سهل الوصول تر می شود، مصرف کردن کالاها و انجام دادن فعالیتهاي بیشتري در زمره امور عادي و روزمره قرار می گیرد و با افزایش میزان انتخابگر بودن افراد، توان بالقوه براي شکل گرفتن سبکهاي زندگی ارتقا می یابد.

نکته دیگر درباره شاخصهاي سبک زندگی این است که این رفتارها بیش از بقیه رفتارها قدرت انتخاب کنشگر را نشان می دهند. غالب چنین رفتارهایی خارج از عرصه توان مادی فرد قرار دارند. براي مثال، نمی توان سبک زندگی افراد را برحسب الگوي خرید اتومبیلهاي گران قیمت بررسی کرد . سبک زندگی باید براساس رفتارهایی سنجیده شود که یا داشتن توان مادي در اراده کنش گر براي انجام دادن یا ندادن آن بی تأثیر باشد، یا میزان تأثیر آنها به حدي باشد که اکثر اعضاي جامعه قادر به اداي آن باشند . بدون شک می توان گفت که شرط تحقق سبک زندگی، انتخاب است، و از آنجا که هیچ فرهنگی حق انتخاب را به کلی سلب نمی کند اما محدودیتهایی بر انتخابها اعمال می کند، پس مسائلی فراتر از فرد مطرح می شود.6

امید است که بتوانیم زندگی ای را بنا نهیم که ریشه در فرهنگ و اعتقادات راستین و الهی ما دارد.

منابع :

1-حضرت ایت الله خامنه ای (بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی 91.7.23)

2-گزیده ای از سخنان استاد پناهیان ( نقش عبادت در زندگی ) – دهه اول ماه مبارک رمضان92- مسجد امام حسین علیه السلام

3-پورمیدانی.سمیه؛ دکتر نوری.ابوالقاسم؛ سفتی.سید عباس؛رابطه سبک زندگی با رضایت زناشویی؛ فصلنامه خانواده پژوهی, سال دهم/ شماره 39/ پاییز 1393 ص 331-344

4-دالوندی.اصغر؛ مداح.سادات سید باقر؛ حمیدرضا خانکه؛ بهرامی.فاضل؛ پروانه.شهریار؛ حسام زاده.علی؛ دالوندی.نیوشا؛ کیانی.تیام؛ تبیین سبک زندگی سلامت محورمبتنی بر فرهنگ اسلامی(مقاله) 1391.

5-سیدی.فرانک؛ بیرقی.محمد رحیم؛ بررسی تطبیقی روابط اجتماعی سبک زندگی دینی و سبک زندگی مدرن با تاکید بر جامعه ایران. (مقاله)

6-رحمت آبادی.الهام؛ حبیب آقابخشی؛ سبک زندگی و هویت اجتماعی جوانان؛ فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 20.

زناشویی منابع:

1-ودادهیر. ابوعلی؛ هانی ساداتی. سید محمد؛ احمدی. بتول؛ تحلیل محتوای مجلات منتخب علمی-پژوهشی بهداشت و سلامت. پژوهش زنان، دوره6، شماره2، تابستان 1387، ص 133-155.

2-سلیمی. سمیه؛ بهداشت بانوان؛ انتشارات ابتکار دانش؛ چاپ اول، 1392.

3-پرچم. اعظم؛ قوه عود. منصوره؛ سلامت روان از منظر مکتب اسلام و روانشناسی (مقاله).

4-شاهی. عبدالستار؛ غفاری. ابراهیم؛ قاسمی. خلیل؛ رابطه سلامت روان و رضایت مندی زناشویی زوجین – دوماهنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه.

5-کاهه. داوود؛ هیوودی. طیبه؛ رضایت شغلی و سلامت روان- فصلنامه پایش سال 11 شماره 3 خرداد-تیر 91 ص 391-397.

و به تبع آن تداوم زندگی مستحکم تر خواهد شدر تعالیم اسلامی علاوه بر حقوق و وظایفی که هر فرد مسلمان نسبت به افراد دیگر دارد ،زن و شوهر نیز در برابر یکدیگر حقوق و تکالیف ویژه ای بر عهده خواهند داشت.لدا هر دو به صورت مشترک موظف به انجام انها می باشند.

-حقوق و مسئولیت های مشترک

1-هم زیستی زن وشوهر در خانواده باید همراه با رعایت اصول اخلاقی و انسانی باشد .با مراجعه به ایات قرانی در می یابیم که هنگام بیان این اصول ،سخن از ازدواج و زوج است که چنین واژگانی از همدلی زن و مرد پرده بر می دارد . 2

بنا به تصریح قران کریم،زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند؛

((با همسرانتان با اخلاق نیکو معاشرت نمایید)) 3 در روایات هم مهر ،محبت،رحمت،خوش رویی و مسالمت با یکدیگر،مبنای زندگی شمرده شده اند و همه این تکالیف در قانون چنین انعکاس یافته اند:زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت یا یکدیگرند.(ماده 1103 قانون مدنی)

سوء معاشرت هر یک از زوجین نیز بر حسب مورد ،حقوقی را به طرف مقابل می دهد یا از او سلب می کند لذا در صورت اثبات سوء معاشرت هر یک از زوجین ،احکام خاصی وجود دارد.4

خوش رفتاری و احترام به همسر ،عفو و بخشش خطاهای یکدیگر ،همکاری در امور خانواده،پایبندی به همسر ،پرهیز از بدگویی و ابراز عیوب وی نزد دیگران،روابط جنسی متعارف و تمکین زن برای شوهر از جمله مصادیق حسن معاشرت شمرده می شوند:

1-1خوش رفتاری:برای محکم کردن بنیان خانواده و تداوم ان زن و شوهر باید با خوش رفتاری،مسالمت و مهربانی با یکدیگر برخورد کنند و از اعمالی که سبب ایجاد نفرت،کینه ،غم و اندوه می شود،بپرهیزند. 5

.ارامش حاصل از ازدواج تنها در کنار همسری فراهم می اید که خلقی نیکو و رفتاری پسندیده با اهل خانه (به ویژه همسرش)داشته باشد و زندگی با همسر بد اخلاق و بد رفتار هیچ ارامشی در پی نخواهد داشت.قران کریم در موارد بسیاری بر لزوم خوش رفتاری مردان با همسر خود تاکید ورزیده و به انان امر کرده است تا زن خود را به نیکی نگه دارند 6 و با او به نیکی رفتار کنند 7.زن نیز موظف به خوش رفتاری با همسر است و باید از گفتار و رفتاری که باعث ازار و قباحت وی شود  بپرهیزد.

1-2   براوردن نیاز جنسی همسر:داشتن روابط جنسی به طور متعارف ،جزئی از حسن معاشرت محسوب می شود .بی اعتنایی یکی از همسران به خواست طرف دیگر در این زمینه اگر بر پایه دلایل موجهی نباشد ،بر خلاف حسن معاشرت شمرده می شود. 8

اگر خروج از حسن معاشرت زن به صورت عدم تمکین جنسی او باشد ،موجب (نشوز) می گردد ووی مستحق نفقه نخواهد بود .از طرفی اگر سوء رفتار شوهر به گونه ای باشد که ادامه زندگی غیر قابل تحمل گردد ،زن حق طلاق خواهد داشت. (ماده 1130 قانون مدنی ) .

بی تفاوتی به چنین نیازی در روابط فی مابین زوجین تاثیرات غیر قابل جبرانی می گذارد که آرام آرام باعث روابط سردی روابط شده و نشاط منزل را دچار رکود می کند لذت زوجین باید نسبت به این مسئله دقت ویژه ای مبذول دارند و در صورت سردی روابط از این اسیب جلوگیری و با مشاوره و کسب اگاهی های لازم از سردی روابط بکاهند

[1] آسیبهای اجتماعی ایران مجموعه مقالات  انجمن جامعه شناسی ایران